Veli VERGİLİ

    EDEBİNİ BİLMEK – Veli VERGİLİ

service

Değerli Okuyucular, Sevgili Dostlar, Yığılcanınsesi gazetesinde yazmaya başladığım günden beri yirmi hafta geçmiş. Bunu nereden anlıyoruz , bu hafta gazetede 20. sayıyı yazıyorum da ondan. Zaman durmadan geçip gidiyor. Bu gün 29 Haziran 2021. Artık yaz mevsimi iyice kendini hissettirmeye başladı. Fındık bazı yerlerde dallarda tekleme olsa da olan yerlerde inşallah bizlerin yüzünü güldürecek. Mevsim yağmurlu geçip arılar orman gülünden yeterli balı vermese de inşallah kestaneden bunu telafi ederiz. Yeter ki can sağlığı olsun. Yeter ki korona dediğimiz bu musibetten bir an önce kurtulalım. Ne olursa Allah’ım her şeyin hayırlısını versin diyelim edebimizi bozmayalım. Bu hafta onun için edebini bilmek dedim.

              Edep, insanın hataya düşüp utanılacak şeyler yapmasını önleyen, yerinde ve ölçülü davranmasını sağlayan ; meleke, söz ve davranışlardaki ölçülülük, her hususta haddini bilip sınırı aşmama, terbiye, nezaket, zarafete denir. Edep, hayvani vasıflardan kurtulup insani meziyetlerle ziynetlenmektir. Edep, her işin usulüdür. Edep noksanlığı ile gerçek insanlık seviyesine ulaşmak, mümkün değildir. Zira insan, bedeniyle değil, asıl yüksek ruhi vasıflarıyla insandır. “Edep ne tartışmak ne de körü körüne boyun eğmektir. Edep karşılıklı uyum hem kendi hem de karşısındakinin yararını gözeterek birlikte yaşama sanatıdır.” İbn Arabi “Edep” kelimesi sözlüklerde “İnsanın bir hata yapıp, utanılacak şeyler yapmasını önleyen, yerinde ve ölçülü davranmasını sağlayan terbiye, söz ve davranışlarda ölçülülük, her hususta haddini bilip sınırı aşmama, nezâket, zerâfet, utanç, hayâ, hicap duygusu” olarak açıklanmakta. Edep kelimesinin etimolojisi, eski anlamlarının manaları hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. “Zarif ve nazik olmak” anlamındaki Arapça “edep” mastarından isim olan bu kelimeyi uzun bir zamandır günlük yaşantımızda ne yazık ki unuttuk. Edep sözcüğünün çoğul hali ise “adab”dır. Âdâb-ı muâşeret, bir toplulukta uyulması gereken ve insanlar arasındaki davranışları düzenleyen nezaket, saygı ve görgü kuralları veya “edep erkân” bir arada yaşarken uyulması gereken usul ve kurallar  olarak açıklanır., Bektaşi kültüründe “Edep Erenlere” deyişinin bulunduğundan söz eder. Biraz ayıp veya edep dışı bir söz kullanılacağı zaman “sözüm meclisten dışarı, hâşâ huzurdan” anlamında kullanılırmış. Geçmiş dönemde  “ahlakı” ifade edebilmek için zaman zaman “edep” kelimesi de kullanılmaktaydı. “Edep” davet, incelik ve kibarlık gibi anlamlara da gelir. Ahlak kavramının hem güzel hem de kötü şeklinde kullanıldığı göz önüne alındığında edebin güzel ahlakı belirtmek için kullanıldığı anlaşılmaktadır. Yeme, içme, sohbet gibi günlük yaşamın çeşitli alanlarındaki davranış biçimlerine, bunlara dair öğüt verici kısa ve anlamlı sözlere, bu sözlerin derlendiği eserlere “edep” veya “adap” denilmektedir. Edep insanın üzerindeki ince bir örtüdür, görülmeyen ama varlığı fark edilen bir örtü. Onu diğer insanlardan korumaktan çok  ağzından çıkacak bir söz veya farkına varılmayan bir davranıştan ötürü insanların üzülmemesi, alınmaması için başkalarını koruyacak bir örtü. Tıpkı içinde yaşadığımız günlerde kullanılması önerilen bizi korumasından çok bizden kaynaklanan hastalığın ( Yani koronanın ) başkalarına bulaşmaması için kullanılması gereken maske gibi.

            Edep evde ailede başlar. Daha küçük yaşlarda çocuklarımıza edebin ne olduğunu öğretmeliyiz. Şair Mehmet Akif bakın bunun için ne diyor:

                                                                Beraber ağlamazsın, sonra, kör dersin, sağır dersin.

Bu hissizlikten insanlık hem iğrensin, hem ürpersin!                                                         Ne ibret, yok mu, bir bilsen kızarmak bilmeyen çehren?

Bırak tahsili, evladım, sen ilkin bir edep (haya) öğren!

       Yunus Emre de : ‘’Gezdim Halep Şam / Eyledim ilmi talep / Meğer ilim bir hiçmiş / İlla edep illa edep. ’’ demiştir. Edepli insan çevresine nasıl davranacağını bilir.  Sevgi ve saygı içinde hareket eder . Edep imandandır . Edepli insan fazla konuşmaz, yeri ve zamanı gelince az ve öz konuşur .  Edepli insan hayalı insandır . Küfürlü konuşmayan , insanlara hakaret etmeyen ,  onları kırmayan , ağzına gelen her şeyi söylemeyen insandır .  İnsan edepli olmalıdır .  Toplumdaki örf ve adetlerini hiçe saymamalı, kimliğini kaybetmemelidir.  Toplumla uyum içinde olmalıdır. Yani ahlaklı olmalı, kişilik sahibi, karakter sahibi olmalıdır.  İnsan çok bilgili ilim ve bilim sahibi makam sahibi olabilir.  Ama edepli olmadığı sürece o kişinin bilim adamlığının ve makamının hiçbir anlamı olmaz. Hani bir baba oğul hikâyesi vardır ya bilmeyeniniz yoktur. Adam oğluna hep :      “ Sen adam olamazsın, sen adam olamazsın. ” dermiş, oğlu da :  “ İleride göreceksin nasıl bir adam olduğumu sana göstereceğim. ” dermiş, babasına. Aradan yıllar geçmiş delikanlı okuduğu okulları bitirmiş ve bir ile vali olmuş. Vali olduğu gün yardımcısına emir vererek falan köyde bir adam var onu alın acele olarak yanıma getirin demiş. Emir demiri keser misali valinin yardımcısı kolluk güçlerine haber verir. Emri alan karakol komutanı iki jandarmayı hemen köye göndererek :  “ Şu isimli şahsı derhal yakalayın getirin. ” der. Jandarmalar verilen emri yerine getirir ve valinin babasını apar topar alıp valinin huzuruna getirirler, babasının içeri girmesiyle oğlu babasına: “Beni tanıdın mı? ” diye sorar. Hayır, der ihtiyar baba. Oğlu : Bana adam olamazsın, diyordun bak ben vali oldum ben senin oğlunum, der. Kendisini apar topar acilen huzuruna getirten oğlunun bu sözü karşısında baba: “Oğlum ben sana vali olmazsın demedim ki adam olamazsın dedim, eğer adam olsaydın babanı ayağına getirmezdin. ” der oğluna. ‘’Bir insanda yoksa edep, neylesin medrese mektep. Okusa alim olsa yine mekrep, yine Mekrep. ’’ Hacı Bektaş Veli’nin dediği gibi insan  eline, beline, diline sahip olmalıdır. Edepli insan çevresine nasıl davranacağını bilir .  Sevgi ve saygı içinde hareket eder .  Edep imandandır . Edepli insan fazla konuşmaz , yeri ve zamanı gelince az ve öz konuşur. Küfürlü konuşmayan , insanlara hakaret etmeyen ,  onları kırmayan , ağzına gelen her şeyi söylemeyen insandır .  İnsan edepli olmalıdır .  Toplumdaki örf ve adetlerini hiçe saymamalı, kimliğini kaybetmemelidir.  Toplumla uyum içinde olmalıdır. Yani ahlaklı olmalı, kişilik sahibi, karakter sahibi olmalıdır. Maalesef toplumumuzda edepli olmayan meslek sahiplerinin yaptıkları yüzünden çoğu değerlerimizi kaybetmeye başlamışız.Öğretmen-öğrenci, doktor-hasta,  şoför-yolcu, fabrikatör-işçi, okul-aile, siyasi irade-halk vb. ilişkilerindeki edep noksanlığı tüm toplumu rencide etmektedir.

                 Evet dostlar  : Mevlana’nın değimi ile :  ‘’ Bozuk olunca maya, ne ar tanır ne de haya. Biz dile söze bakmayız, gönle hale bakarız. Eğer adem oğlunun edebi yoksa adem değildir. İnsan ile hayvan arasındaki fark edeptir. Edep sahibi yediği tokadın sahibini aramaz, sebebini arar. Güzeli güzel eden edeptir, edep ise  güzeli sevmeye sebeptir. Ey gönül! Sen sen ol kimsenin gönlünü yıkma. Dikenin ucuna çık da edep çizgisinden çıkma! ’’            Sonuç olarak edep, anaya babaya saygı göstermektir. Büyüklere karşı saygılı olmaktır, küçüklere karşı sevgi ve şefkat gösterebilmektir. Utanılacak duruma düşmeden utanmayı bilmektir. Hâl ve hareketlerimizle örnek olmaktır. Konuşmayı, susmayı,sabretmeyi bilmektir. Beyefendi ve hanımefendi olabilmektir. Sofrada elini, mecliste dilini tutabilmektir. Çevre dostu olmaktır. yerini ve sırasını bilmektir. “Pardon, afedersiniz, özür dilerim, hakkını helal et. ” diyebilmektir. Yerlere çöp atmamak ve tükürmemek demektir. Ellerini pantolonun cebine koyup konuşmamaktır. Büyüklerin karşısında ayak ayak üstüne atmamaktır. Bir büyüğümüzle konuşurken sakız çiğnememektir. Sürücünün sürücüye ve yayaya saygılı olması demektir. Sıraya, kuyruğa girmeyi ve beklemeyi bilmek demektir. Edepten yoksun olan bir insan, bir toplum için zararlı mikroplardan daha tehlikelidir. Edep konuştuğun zaman dilini korumaktır, yalnız kaldığın zaman da kalbini korumaktır.                                Değerli dostlar ; sağlıkla,İnsanca,dostça kalın, edebinizle kalın, hoşca kalın …

Veli VERGİLİ    :     v.vergili59@hotmail.com      :                     Tel :05064189664

4385 kez okundu.

    EDEBİNİ BİLMEK – Veli VERGİLİ

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Uygulamayı Yükle

Uygulamamızı yükleyerek içeriklerimize daha hızlı ve kolay erişim sağlayabilirsiniz.

Giriş Yap

Yığılcanın Sesi Gazetesi ayrıcalıklarından yararlanmak için hemen giriş yapın veya hesap oluşturun, üstelik tamamen ücretsiz!

Reklam